یک نکته حساس
مخاطب ما در سخنرانی شخص غائب است یا مخاطب یعنی ضمایر ما در جملات که بکار می بریم باید مخاطب بکار ببریم یا غائب؟
از آنجایی که هر یک از آنها آسیبهایی دارد مثلا چرت زدن و خستگی و فاصله گرفتن از منبر، آسیبهای غائب شدن ضمایر است
بی حرمتی به مخاطب با ضمیر مخاطب باعث فراری دادن او و یک آسیب برای سخنرانی است باید بصورت روشمند و هشیارانه یک مورد را انتخاب کرد
برخی شاید بگویند ضمیر را مخاطب بیاوریم چون حواس مخاطب جمع می شود
و برخی دیگر بگویند باید ضمیر غائب باشد تا وقار و جبروت منبر حفظ شود
ولی شاید نظر حق تفصیل باشد
البته اصل اولیه در زبان شناسی و علوم بلاغی، آوردن ضمیر مخاطب برای مخاطب است و عدول از آن دلیل می خواهد
تفصیل یعنی بستگی به مورد دارد
گاهی باید مخاطب و گاهی غائب باشد
اگر یک کار زشت یا رفتار غلط اجتماعی را بخواهید به مخاطب نسبت بدهید شاید مناسب نباشد بنابراین ضمیر را غائب می آوریم ربا می خورند نزول می گیرند حجاب را رعایت نمی کنند
برخی موارد قصد تشویق داریم ضمیر را مخاطب می آوریم آفرین به شما که نماز اول وقت تان ترک نمیشود! بارک به شما اهل مسجد و مجالس ذکر اهل بیت علیهم السلام هستید
البته در بعضی مواضع حتی در کارهای غلط بطوریکه به کسی برنخورد ضمیر مخاطب آوردن به هدف برآشفته کردن و تلنگر زدن اشکال ندارد.
اگر بخواهیم از صنایع ادبی استفاده کنیم گاهی شروع مطلب و جمله باید مخاطب و ادامه باید غائب باشد به این صنعت در بلاغت التفات می گویند و گاهی اقتضای گفتار بالعکس است
توجه به آسیبهای نوع انتخاب ضمیر و واکنش مخاطب به ضمیر شما تعیین کننده نوع ضمایر است
پس اصل و قاعده اقتضای حال مخاطب است که اقتضای ضمیر مخاطب باشد یا ضمیر غائب