برای اصطلاح عقل در معارف دین معانی متعددی دیده میشود
گاه بمعنای قوه دراکه که همان فهم و فکر انسان است استعمال شده است
و گاه بمعنای معادل نفس و فراتر از معنای ذهنی بلکه یک هویت روحی دارد
در برخی روایات عقل را میتوان قوه تشخیص دهنده خطا از صحیح دانست که روایت زیبای و ارزنده زیر از همین قبیل است.
امام رضا علیه‌السلام فرموده‌اند عقل شخص مسلمـان تمـام نیست، مگر ایـن که ده خصلت را دارا بـاشـد.
امام رضا علیه‌السلام فرمودند: عقل شخص مسلمـان تمـام نیست، مگر ایـن که 10 خصلت را دارا بـاشـد:
1 ـ از او امید خیر باشد.
2 ـ از بدى او در امان باشند.
3 ـ خیر اندک دیگرى را بسیار شمارد.
4 ـ خیر بسیار خود را اندک شمارد.
5 ـ هـر چه حـاجت از او خـواهنـد دلتنگ نشـود.
6 ـ در عمر خود از دانش طلبى خسته نشود.
7 ـ فقـر در راه خـدایـش از تـوانگـرى محبـوبتـر بـاشــ د.
8 ـ خـوارى در راه خـدایـش از عزت بـا دشمنـش محبـوبتـر بـاشــ د.
9 ـ گمنـامـى را از پـرنـامـى خـواهـانتـر بـاشـد.
10 ـ سپس فـرمـود: اما دهمى ! و چیست دهمى ؟ به او گفته شـد: چیست؟ فـرمـود: احـدى را ننگـرد جز ایـن که بگـویـد او از مـن بهتـر و پـرهیزکـارتـــر است.
متن حدیث:
لا یتـم عقل امـرء مسلـم حتـى تکون فیه عشر خصـال : الخیــ ر منـه مـأمــ ول. و الشر منه مأمـون. یستکثر قلیل الخیر من غیره, و یستقل کثیر الخیر مـن نفسه. لا یسأم من طلب الخـوائج الیه, و لا یملّ مـن طلب العلـم طول دهره. الفقر فى الله احب الیه من الغنى و الذل فى الله احب الیه مـن العز فى عدوه. و الخمـول اشهى الیه من الشهرة. ثـم قال (ع): العاشرة و ما العاشرة؟ قیل له: ما هى ؟ قال(ع): لایرى احدا الا قال: هو خیر منى و اتقى.
«تحف العقول،صفحه 442»
البته ناگفته پیداست که برای تقویت عقل بمعنای قوه دراکه نیز دین دستوراتی دارد که در مطلب مورد نظر نبود
برای اینکه خالی از عریضه نباشد عقل بمعنای قوه مفکره را با چند روش میتوان تقویت نمود
1.تجزیه تحلیل دقیق موضوعات زندگی و علمی و ..
2.بدست اوردن روش صحیح تفکر که تمام ابعاد یک موضوع را در ان بررسی کرده باشد
3.یک موضوع را در بستر زمان قبل و حین و بعد بوجود آمدن ببینید و آثار هریک را با یکدیگر مقایسه کنید
4.اگر می بینید آینده یک انتخاب پسندیده و دلخواه نیست آنرا فروگذارید
